Hoogbegaafden zijn waardevolle mensen voor een organisatie, net als iedereen. Hoogbegaafdheid in werk is een medaille met twee kanten. Aan de ene kant kunnen hoogbegaafden unieke ideeën en bijdragen leveren. Aan de andere kant kan het talent van hoogbegaafdheid een bron van aandacht zijn.
Voordelen, succesverhalen, problemen en aandachtpunten voor hoogbegaafden in hun carrière en leiderschap zijn belangrijk om te kennen. Wetenschappelijk onderzoek, inhoudelijke kennis van executive coaching, uit congressen en boeken over hoogbegaafdheid op het werk, is een belangrijke basis van executive coaching van Priorities. Om talent te versterken en zicht te krijgen op werkwaarden is executive coaching effectief. Over succes in het werk, oplossingen voor uitdagingen en bij vragen rond leiderschap en hoogbegaafdheid is veel bekend.
Hoogbegaafdheid en werk
Er zijn verschillende definities van hoogbegaafdheid in omloop, maar er wordt in ieder geval uitgegaan van een hoge intelligentie, gemeten als een zeer hoog IQ van 130 of hoger. Het wordt ook wel uitgedrukt als een percentielscore vanaf 98, wat wil zeggen dat 2% van de bevolking een gelijk of hoger IQ heeft.
Een hoge intelligentie is op zich nog geen hoogbegaafdheid. Hoogbegaafde mensen laten doorgaans een enorme creativiteit zien, denken snel, kunnen meer taken tegelijk uitvoeren, zijn nieuwsgierig en willen voortdurend leren.
Onderzoek hoogbegaafd volwassenen en werk
Belangrijk wetenschappelijk onderzoek is gedaan door Universiteit Utrecht en Tilburg University, Tranzo. Als eigenaar van Priorities en executive coach bespreek ik onderzoek en een congres met als titel ‘Werkbeleving onder hoogbegaafde werkers’. Het congres was in 2014, maar blijft nog steeds relevant, ook voor 2025-2030.
Uniek onderzoek van de Universiteit Utrecht naar hoogbegaafde volwassenen en werk werd in 2013 afgerond bij de vakgroep Sociale en Organisatiepsychologie, door Gaby Reijseger, dr. Maria Peeters en prof. dr. Toon Taris.
In het onderzoek van de vakgroep Sociale en Organisatiepsychologie van de Universiteit Utrecht werden twee metingen uitgevoerd onder resp. 1262 en 866 hoogbegaafden op de werkvloer met vragen over hun werkbeleving.
Eén van de succesfactoren voor het welslagen en welbevinden van hoogbegaafden op het werk is de vraag of er een goede fit is tussen enerzijds kennis, motivatie en vaardigheden van hoogbegaafde werkenden en anderzijds de kenmerken van hun werkomgeving.
Daarnaast werd de vraag onderzocht of er verschillen zijn tussen de werkbeleving van hoogbegaafden in loondienst en die van zelfstandig werkende hoogbegaafden. En de vraag hoe de uitkomsten zich verhouden ten opzichte van andere werknemers.
In onderzoek van Tilburg University (Tranzo) werden 16 diepgaande semigestructureerde interviews met hoogbegaafde werknemers (IQ > 130) afgenomen. De transcripties werden geanalyseerd en de resultaten die deelnemers in het werk wilden bereiken werden geïdentificeerd, net als de contextuele en de persoonlijke factoren die van invloed waren op het bereiken van deze resultaten in het werk.
Basis voor dit onderzoek waren de 7 Werkwaarden, de waardegedreven capability benadering als theoretisch kader.
Deze 7 Werkwaarden van em. Prof. dr. J.J.L. van der Klink e.a werd in een eerder stadium als door Priorities geïmplementeerd en vormt als wetenschappelijk gevalideerd onderzoek de theoretische basis van de Masterclasses Targets en 7 Werkwaarden.
Hoogbegaafdheid in bedrijf of organisatie
Hoogbegaafdheid kan zeker een groot voordeel in het werk opleveren, voor de werkgever net zo goed als voor de hoogbegaafde werkende. Hoogbegaafden aan het werk kunnen met hun intelligentie en creativiteit een grote bijdrage leveren aan het oplossen van problemen en van uitdagingen.
Sommige studies laten een hoger dan gemiddeld niveau zien van werkgeluk van hoogbegaafden op het werk.
Voor hoogbegaafden zijn succesvolle carrières geen garantie maar ook geen uitzondering.
Maar hoogbegaafdheid brengt ook specifieke uitdagingen met zich mee die tot problemen in het functioneren op het werk kunnen leiden. Zo zijn er studies bekend waaruit minder grote tevredenheid op het werk blijkt, onder andere doordat bij hoogbegaafden verveling op de loer ligt.
Wat is belangrijk voor hoogbegaafden in het werk
Wat waarderen hoogbegaafden in hun werk? Welke factoren dragen bij aan goede resultaten in het werk, werkgeluk en duurzame inzetbaarheid van u als hoogbegaafde op het werk of u als u leidinggevende van mensen die hoogbegaafdheid zijn?
Hoogbegaafdheid met een zeer hoog IQ (> 98 percentiel) kan een voordeel zijn in het werk. Het kan ook specifieke uitdagingen met zich meebrengen of problemen op het werk geven, voor u als hoogbegaafde.
Sommige studies laten een hoger dan gemiddeld niveau zien van werkgeluk van hoogbegaafden op het werk. Succesvolle carrières onder hoogbegaafden zijn geen uitzondering.
Andere studies melden verveling en een minder hoge tevredenheid op het werk. Dit zijn problemen bij hoogbegaafdheid op het werk.
Het onderzoek liet zien dat deelnemers veel waarde hechten aan:
• de mogelijkheid om te leren
• de mogelijkheid om kennis en vaardigheden te gebruiken.
Hoogbegaafden kunnen in hun werk ook ernaar neigen om hoge ethische normen te hebben.
Als het lukt om deze waarden te realiseren, draagt het bij aan werkgeluk en welzijn.
De keerzijde is dat het ook kan resultaten in frustratie en verdriet als deze belangrijke waarden niet werden vervuld.
Bij de vraag welke banen het beste passen, welk werk of beroepen voor hoogbegaafden goed passen, zijn deze werkwaarden belangrijk om rekening mee te houden.
Hoogbegaafd en succes in het werk
In het voorgaande kwamen al verschillende voordelen van hoogbegaafdheid aan de orde. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt hoogbegaafdheid in het werk grote voordelen op te kunnen leveren. Zowel de organisatie als de hoogbegaafde medewerker zelf ondervinden voordeel van deze eigenschappen:
• Snel leren: Hoogbegaafde medewerkers leren snel en doorgronden complexe vraagstukken makkelijk. Ze zijn daarbij in staat om effectieve oplossingen snel te vinden en toe te passen.
• Analytisch vermogen: Met hun groot analytisch vermogen zijn hoogbegaafden in staat om ingewikkelde informatie te analyseren en met de uitkomsten daarvan beslissingen te onderbouwen.
• Creativiteit: Hoogbegaafde medewerkers kunnen vraagstukken bovendien met grote creativiteit benaderen en onbevangen met innovatieve oplossingen en alternatieven op de proppen komen.
• Nieuwsgierigheid: Hoogbegaafden voeden hun creativiteit met brede interesses. Zijn goed in staat om zich kennis en vaardigheden uit andere vakgebieden eigen te maken en de toepassing op de eigen vraagstukken te zien.
• Kritisch denken: Hoogbegaafden zijn in staat om kritisch te denken, en vraagstukken van meerdere kanten te bekijken. Door aannames te toetsen en met alternatieven te komen, wordt de besluitvorming beter.
• Oplossen van problemen: Hoogbegaafden aan het werk kunnen met hun intelligentie en creativiteit een grote bijdrage leveren aan het oplossen van problemen en de uitdagingen.
Hoogbegaafdheid problemen werk
De succesfactoren in de vorige paragraaf hebben een keerzijde die zichtbaar wordt als de hoogbegaafde medewerker het gevoel krijgt dat er geen rekening wordt gehouden met zijn/haar mogelijkheden en behoeften. De succesfactoren slaan dan om in faalfactoren en problemen bij hoogbegaafde volwassenen in het werk.
Uit wetenschappelijk onderzoek komen de volgende aandachtspunten naar voren:
• Verveling: Als de hoogbegaafde medewerker zich onvoldoende kan ontwikkelen en diens nieuwsgierigheid niet kan inzetten, zal verveling toeslaan met als risico dat de hoogbegaafde werkende een bore-out of burn-out ontwikkelt of het risico loopt af te haken in het werk. Denk bijvoorbeeld ook aan presenteisme of quiet quitting.
• Erkenning: Als de organisatie de medewerker niet op het juiste niveau inzet, voelt hij/zij zich ondergewaardeerd. Dit leidt tot frustratie en mogelijk tot uitval.
• Sociale omgang: Hoewel hoogbegaafden genieten van anderen als sparringpartners, kan een deel ook moeite hebben met de sociale aspecten van werk. Ze vinden het lastig om werkrelaties te onderhouden. Vaak hebben ze een hekel aan small talk en proberen ze zich daaraan te onttrekken. Soms kan dat leiden tot sociale vermijding en eenzaamheid. Begeleiding bij de ontwikkeling van ‘soft skills’ kan daarom erg belangrijk zijn.
• Zelfstandigheid: Aan de andere kant is het belangrijk hoogbegaafden een grote mate van zelfstandigheid te geven. In het vaststellen van de eigen doelen, het plannen van het werk en in de ontwikkeling van inhoudelijke kennis. Te veel bemoeienis wordt ervaren als micromanagement, wat efficiënt werken in de weg staat. Zelfstandigheid stelt hen in staat om hun werk efficiënt uit te voeren en goede resultaten te behalen.
Veerkracht, werkgeluk en duurzame inzetbaarheid bij hoogbegaafdheid
Als hoogbegaafde werknemers erin slagen te krijgen wat ze waarderen in het werk, leidt dit tot werkgeluk, veerkracht en duurzame inzetbaarheid. Het wetenschappelijk onderzoek laat zien dat het niveau van organisatiebewustzijn, zelfkennis, compromisbereidheid belangrijke persoonlijke factoren voor werkgeluk, veerkracht en duurzame inzetbaarheid van hoogbegaafden zijn.
Executive coaching gericht op het verbeteren van het organisatiebewustzijn, specifieke sociale vaardigheden (bijv. small talk, aanpassingsvermogen) en het begrijpen van de eigen cognitieve processen kan waardevol zijn.
Een faciliterende leiderschapsstijl van managers is belangrijk, waardoor autonomie in het werk en beslissingsvrijheid mogelijk wordt gemaakt. Ook kan bij hoogbegaafden de angst leven voor stigmatisering. Het is belangrijk om ook hier rekening mee te houden.
Leidinggeven aan hoogbegaafde mensen
Net als bij iedereen is belangrijk de managementstijl aan te passen aan de hoogbegaafde medewerker. Bij het leidinggeven aan hoogbegaafden werkt faciliterend leiderschap gericht op autonomie meestal het best. Ook de hiervoor genoemde succesfactoren en aandachtspunten bij hoogbegaafdheid zijn belangrijk bij faciliterend leiderschap.
Verder wetenschappelijk onderzoek moet gericht zijn op het verdiepen van de eerdere bevindingen met behulp van kwantitatieve methoden en moet de impact van stigmatisering en leiderschapsstijlen verder onderzoeken.
Hoogbegaafd en stress
Hoogbegaafdheid geeft specifieke aandachtspunten voor stress, burn-out en overwerktheid. Hoewel stress signalen en burn-out symptomen niet anders zijn, kan de opbouw van stress anders zijn.
Preventie en oplossingen voor van stress en burn-out kunnen voor hoogbegaafden dan ook anders zijn.
De hierboven genoemde wetenschappelijk onderzoeksuitkomsten herken ik vanuit mijn dagelijkse praktijk als executive coach. De gave die hoogbegaafden hebben om snel en veel verbanden te zien, leiden er vaak toe dat ze steeds meer werk aantrekken en zo in de neerwaartse spiraal van werkdruk, stress en uiteindelijk burn-out terechtkomen.
Interessant is het verschil in beleving van werkstress, opbouw van stress bij hoogbegaafden en de wijze van herstel.
Een hoogbegaafd iemand aan het werk kan vooral heel hard willen werken. Veel resultaten neerzetten, uren en dagen achter elkaar te werken om vervolgens na een paar dagen high gear, gas terug te nemen. Volledig uitschakelen en weer opladen om vervolgens weer heel hard te werken (ongebreideld werken).
Om ongelukken te voorkomen moet je werk er dan wel zo op ingericht worden dat er voldoende hersteltijd mogelijk is. Bij het leidinggeven aan een hoogbegaafd iemand kan dit ook belangrijk is.
Bij cliënten in Priorities at Work Programma bij wie ik deze werkwijze zie en hoogbegaafdheid vermoed, bespreken we de succesfactoren bij hoogbegaafdheid in het werk. Het zijn opmerkelijke verhalen van opmerkelijk getalenteerde mensen. Inzicht in en begrip voor de eigen werkwijze, je individuele voorkeurswerkwijze en eigen manier van herstel is een belangrijk onderdeel bij executive coaching bij hoogbegaafdheid en werk. .
Hoogbegaafdheid en werk – Werkbeleving onder hoogbegaafden
Hoogbegaafden zijn net als iedereen waardevolle mensen voor een organisatie. Bij een congres van het Nederlands Kennisnetwerk Duurzame Inzetbaarheid (NKDI) bespraken we het onderwerp hoogbegaafdheid en werk.
Het congres gaf zicht op wat hoogbegaafdheid is, waar aandachtspunten liggen voor professionals, werkgevers, leidinggevenden en werkenden zelf om te zorgen voor een betere benutting van talenten in organisaties. Vragen werden besproken en beantwoord, zoals:
Hoe herken je een hoogbegaafde werknemer en hoe motiveer je hoogbegaafden op het werk?
Wat kan de organisatie doen aan talentontwikkeling van hoogbegaafde mensen?
Wat kan een leidinggevende doen aan een betere aansluiting tussen hoogbegaafden, hun talent en de organisatiekenmerken?
Wat kan een hoogbegaafde zelf doen?
Wat is de rol van specialisten zoals de bedrijfsarts, arbeidsdeskundige, arbeid- en organisatiepsycholoog en de executive coach?
Wat zijn problemen in het werk waar hoogbegaafden tegenaan kunnen lopen?
Is er een verband tussen bevlogenheid, cynisme, uitputting, verveling en hoogbegaafdheid?
Deze belangrijke vragen en úw antwoorden komen ter sprake bij Executive coaching van Priorities.
Sprekers op het congres over hoogbegaafdheid en werk
Om inzicht te geven in het belang van het onderwerp hoogbegaafdheid en werk noem ik de sprekers op het congres, ondanks het feit dat dit congres al een tijd geleden plaats vond. Het congres werd georganiseerd door: Instituut Hoogbegaafdheid Volwassen (www.ihbv.nl) en het Nederlands Kennisnetwerk Duurzame Inzetbaarheid (NKDI), onder voorzitterschap van Koos van der Spek – Arbeids- en Organisatiedeskundige. Met:
- Drs. Esther de Kleuver, (toenmalig) Directeur Gezond & Veilig Werken, Ministerie Sociale Zaken en Werkgelegenheid
- Dr. Noks Nauta – bedrijfsarts en psycholoog: Hoogbegaafdheid, wat is dat eigenlijk en hoe herken je dit fenomeen bij volwassenen?
- Prof. dr. Toon Taris (Universiteit Utrecht): Toelichting onderzoeksmodel en wetenschappelijk onderzoek ‘Werkbeleving onder hoogbegaafde werkers’
- Gaby Reijseger MSc (Universiteit Utrecht): Presentatie uitkomsten, conclusies & aanbevelingen onderzoek ‘Werkbeleving onder hoogbegaafde werkers’
- Kim Bisschop: Ervaringsverhaal van een hoogbegaafde, werkzaam in loondienst | Manager: Succesvol leidinggeven aan hoogbegaafde medewerkers
- Forumdiscussie onder leiding van dr. Maria Peeters (Universiteit Utrecht). Deelnemers: Gaby Reijseger MSc, Kim Bisschop (hoogbegaafde, werkzaam in loondienst), drs. René van Altena (bedrijfsarts), drs. Sieuwke Ronner (A&O-psycholoog).
Boek over hoogbegaafdheid en succes in werk
Hoogbegaafden zijn waardevol voor een organisatie, net als iedereen. Een boek over hoogbegaafdheid en succes in het werk en ook in 2024 relevant, is het boek over hoogbegaafdheid van Noks Nauta en Sieuwke Ronner: Ongeleide projectielen op koers. Het heeft als ondertitel ‘Werken en leven met hoogbegaafdheid’.
Werken met hoogbegaafdheid – Over het boek Ongeleide projectielen op koers – Werken en leven met hoogbegaafdheid | Noks Nauta en Sieuwke Ronner
Hoogbegaafden kunnen met hun intelligentie en creativiteit een grote bijdrage leveren aan het oplossen van problemen en de uitdagingen. Hoogbegaafden in hun kracht zijn originele, creatieve, vitale, gedreven en constructieve medewerkers. Zij zijn van grote waarde in hun werk en in de samenleving. Maar niet alle hoogbegaafden slagen erin deze talenten zichtbaar te maken. Ze raken uit balans en komen terecht in hun valkuilen. Waarom lukt dit niet? Waarom snappen mensen je niet en erger jij je zo aan je collega’s?
Succesverhalen en problemen bij hoogbegaafdheid
Naast succesverhalen zijn er aandachtspunten. Met name als de talenten van hoogbegaafden op het werk niet (volledig) tot hun recht komen. Leven en werken met hoge intelligentie is niet altijd even eenvoudig. Niet voor hoogbegaafden zelf, maar ook niet voor hun omgeving.
Soms ervaren hoogbegaafden op het werk zelfs méér problemen dan anderen, bijvoorbeeld omdat ze zich vervelen of te weinig aansluiting ervaren in hun werk en werkomgeving. Ook dat wordt behandeld in dit boek over hoogbegaafd en succes in werk.
Een in aanleg krachtige persoonlijkheid zonder duidelijke koers, roept in zijn of haar omgeving het beeld op van een ongeleid projectiel. Niet aan te sturen, niet mee samen te werken, niet mee te communiceren, een betweter, asociaal, ongrijpbaar. Bij collega’s en leidinggevenden (en ook bij partners en vrienden) roept dit gedrag niet alleen veel irritatie op, maar ook angst en onzekerheid. Talenten worden niet meer gezien en zo is de cirkel rond. Hoogbegaafden zelf raken hierdoor hun levensrichting kwijt en verpieteren.
Dit boek geeft elf voorbeelden van hoogbegaafde volwassenen die hun eigen weg zoeken nadat zij uit de koers zijn geraakt. Vaak was er een prikkel vanuit hun omgeving nodig om die zoektocht te starten.
De auteurs, Noks Nauta, bedrijfsarts en psycholoog, en Sieuwke Ronner, psycholoog, kennen de genoemde voorbeelden vanuit hun professionele en persoonlijke ervaringen. Zij bieden, naast de voor vele hoogbegaafden herkenbare en soms humoristische verhalen, concrete handvatten om richting te geven aan talenten. Talenten die je als hoogbegaafde al in huis hebt, maar die er om welke reden dan ook niet uit komen.
Ook leidinggevenden, bedrijfs- en verzekeringsartsen, psychologen, loopbaanadviseurs, professionals in HRM en P&O en anderen die met hoogbegaafde werknemers te maken hebben, kunnen met dit boek hun voordeel doen. Talent kan zo herkend en erkend worden!
Executive coach Sandra Kruijt inschakelen hoogbegaafdheid en werk | Priorities
Vanuit Priorities draag ik bij aan het tot stand brengen van de brug tussen wetenschappelijk onderzoek en implementatie in de praktijk.
Wetenschappelijk onderzoek, kennis uit congressen en boeken over hoogbegaafdheid zijn net als goede implementatie in de praktijk belangrijk voor 2024. Zo bouwen we voort op bestaande best practices en hoeven we het wiel niet opnieuw uitvinden.Soms komen de talenten van hoogbegaafden op het werk niet altijd tot hun recht. Naast succesverhalen zijn er aandachtspunten.
Soms ervaren hoogbegaafden op het werk zelfs méér problemen dan anderen, bijvoorbeeld omdat ze zich vervelen of te weinig aansluiting ervaren in hun werk en werkomgeving. Het is zaak dit op te lossen.
Dit is mogelijk in het Priorities at Work Programme.
Ook is het goed meer zicht te krijgen op onze belangrijkste werkwaarden tijdens een (individuele) masterclass Targets en Werkwaarden. Diepere drijfveren behandelen we in twee uur durende masterclass inhoudsvol en concreet.
Als executive coach neem ik de meest recente informatie over hoogbegaafdheid mee in het werk en werk vanuit vanuit state of the art literatuur, onderzoek en praktijkervaring.
Meer weten? Lees hier meer over executive coaching van Priorities of neem direct contact op.
Sandra Kruijt
Executive coaching bij hoogbegaafdheid en werk
Talent in actie is altijd prachtig om te zien. Kijk maar naar uw talent(en) en van mensen in uw omgeving. Om uw talent te versterken, uw sterke punten in het werk te onderzoeken en zicht te krijgen op uw belangrijkste werkwaarden is executive coaching van Priorities effectief.
Spelen bij u vragen rond hoogbegaafd en stress of hoogbegaafdheid en burn-out, download het Ebook Priorities at Work of neem contact op om hoogbegaafdheid en oplossingen voor problemen op het werk te bespreken.
U kunt Priorities’ executive coaching inschakelen bij:
- hoogbegaafdheid op het werk in het algemeen;
- als hoogbegaafdheid problemen in het werk veroorzaakt;
- als u aanloopt tegen een veel te hoge werkdruk, stress of burn-out;
Ook als u meer wilt weten over leidinggeven aan hoogbegaafde mensen en de specifieke vragen die u kunt tegenkomen daarbij, is een adviesgesprek mogelijk. Neem contact op met Priorities.
De (individuele) masterclass Targets en Werkwaarden geeft u veel inzicht in uw successen rond hoogbegaafdheid, de waarden of problemen die u herkent. Het kan inzicht geven in welke werkomgeving u het beste past. En wat belangrijk is in leiderschap voor de mensen die u leiding geeft of waar u in uw team, organisatie of bedrijf mee samenwerkt.
Wetenschappelijk onderzoek (o.a. van Tranzo, Tilburg University en van de Universiteit Utrecht) ligt ten grondslag aan het werk van Priorities.
Kunnen anderen leren van uw ervaringen in het werk en uw kennis? Graag nodig ik u uit uw reactie hieronder te plaatsen.
Sandra Kruijt
Bronnen hoogbegaafdheid en werk:
van Casteren, P., Meerman, J., Brouwers, E. et al. How can wellbeing at work and sustainable employability of gifted workers be enhanced? A qualitative study from a capability approach perspective. BMC Public Health 21, 392 (2021). https://doi.org/10.1186/s12889-021-10413-8
Gaby Reijseger, Maria C. W. Peeters, Toon W. Taris – Werkbeleving onder hoogbegaafde werkers (Universiteit Utrecht, 2012 en 2013)
Ongeleide projectielen op koers, Nauta N. en Ronner, S.
(Deze post verscheen in voor het eerst 2014 en is bijgewerkt in februari 2025)
Meer lezen over executive coaching bij hoogbegaafdheid?
