In mijn werk viel me op dat er een taboe rust op mentale gezondheid. Het gaat altijd ‘goed’ met ons, terwijl we eigenlijk liever zouden willen vertellen hoe het echt met ons gaat. Open zijn als mens over dat je gewoon je dag of je beste periode niet hebt, misschien teveel hooi op je vork hebt genomen, dat het allemaal teveel is of dat je misschien tijdelijk gas moet terug nemen. Gelukkig kennen veel mensen de waarborgen en regels rond privacy. Ook is steeds vaker bekend dat onderzoek aantoont dat gepaste openheid over mentale gezondheid op het werk het beste is. Niet over alles hoef je open te zijn en/of niet tegen iedereen hoef je open te zijn, is het beste advies. Belangrijk is natuurlijk dat je zélf weet hoe het met je gaat, zodat je tijdig goede hulp kunt inschakelen van de huisarts of de bedrijfsarts.
(Deze post werd gepubliceerd op 17 juli 2013. Geactualiseerd juli 2025).
Angst- of depressiegevoelens
De Mental Health Inventory-5 (MHI-5) is een (inter)nationaal veel gebruikte vragenlijst om mentale gezondheid te meten. Met behulp van de Mental Health Inventory 5 (MHI-5) kunnen de gevoelens van angst- of depressie van respondenten worden gemeten. De MHI-5 bestaat uit 5 vragen die steeds betrekking hebben op hoe mensen (12 jaar of ouder) zich in de afgelopen vier weken voelde. De MHI-5 is eigenlijk onderdeel van de ‘Short Format 36’, ofwel ‘SF-36’, een internationale standaard voor gezondheidsmetingen.
De vijf vragen van de MHI-5 gaan over hoe iemand zich in de afgelopen 4 weken heeft gevoeld. Ze zijn als volgt:
- Voelde u zich erg zenuwachtig?
- Zat u zo erg in de put dat niets u kon opvrolijken?
- Voelde u zich kalm en rustig?
- Voelde u zich neerslachtig en somber?
- Voelde u zich gelukkig?
Voor elke vraag zijn er 6 mogelijke antwoordopties. Je kunt voor iedere vraag kiezen uit de volgende zes antwoorden: voortdurend (0), meestal (1), vaak (2), soms (3), zelden (4), nooit (5).
Scoring Angst- of depressiegevoelens
De scores op de 5 items worden opgeteld, waarbij de scores voor de positief geformuleerde vragen (3 en 5) omgekeerd worden. Vervolgens wordt per deelnemer de somscore berekend en vermenigvuldigd met 4, zodat de laagst mogelijke score 0 bedraagt (voortdurend alle klachten in de afgelopen 4 weken) en de hoogst mogelijke score 100 (geen enkele klacht ooit in de afgelopen 4 weken)
Op basis van de antwoorden kan een somscore worden berekend, met een minimale somscore van een persoon gelijk aan 0 en de maximale score gelijk aan 100, waarbij een lagere score meer gevoelens van angst of depressie aangeeft. Bij een score van 76 of lager heeft een respondent significante angst- of depressiegevoelens ervaren in de afgelopen vier weken.
Deze indicator ‘angst- of depressiegevoelens’ vervangt de oude indicator ‘psychische klachten’ (voorheen ‘psychische ongezond’) met ingang van september 2024. De oude indicator maakte ook gebruik van de MHI-5; mensen met een score van lager dan 60 werden gezien als mensen met een slechte psychische gezondheid. Onderzoekers van Trimbos-instituut hebben echter recent vastgesteld dat het afkappunt van 60 zoals eerder gebruikt, om een aantal redenen niet langer voldeed. Zie deze factsheet van het Trimbos Instituut voor meer uitleg.
Emancipatiemonitor 2024 van het Centraal Bureau voor Statistiek
Vrouwen ongezonder dan mannen
Vrouwen beoordelen hun gezondheid minder positief dan mannen, volgens de Gezondheidsenquête van het CBS.
Angst- of depressiegevoelens komen bij vrouwen meer voor dan bij mannen
Meer vrouwen dan mannen hebben te maken met angst- of depressiegevoelens in de afgelopen vier weken (zie Begrippen). Bijna de helft (49 procent) van de vrouwen van 12 jaar of ouder hadden deze psychische klachten in de vier weken voorafgaand aan de Gezondheidsenquête, tegen 37 procent van de mannen. In iedere leeftijdsgroep gaven meer vrouwen dan mannen aan angst- of depressiegevoelens te hebben.
Het percentage vrouwen en mannen dat te maken had met angst- of depressiegevoelens was in 2020/2021 en 2022/2023 hoger dan in de periode voor corona (2018/2019). De mentale gezondheid van Nederlanders is tijdens de coronacrisis achteruitgegaan (zie Reep en Hupkens, 2021). De toename van angst- of depressiegevoelens ten opzichte van de periode voor corona was het sterkst in de leeftijdsgroepen tot 45 jaar. Vooral onder de 12- tot 25‑jarige vrouwen en mannen nam het aandeel met angst- of depressiegevoelens toe ten opzichte van 2018/2019. Onder jonge vrouwen tot 25 jaar steeg het percentage van 46 tot 59 procent. Bij mannen in deze leeftijdsgroep was dat van 32 tot 36 procent. In het bijzonder bij tienermeisjes is de mentale gezondheid achteruit gegaan (Stevens, Reijmes, De Roos, Van Dorsselaer en De Looze, 2024).
Zie ook (Gezond) Leven – Emancipatiemonitor 2024 van het CBS
Meer ziekteverzuim bij vrouwen dan bij mannen
Niet alleen rapporteren vrouwen vaker gezondheidsproblemen, ook verzuimen ze op hun werk meer dan mannen wegens ziekte. In 2023 bedroeg het ziekteverzuim onder vrouwelijke werknemers van 15 tot 75 jaar 5,7 procent. Bij mannen was dat 3,9 procent (zie ook StatLine). Dit betekent dat vrouwen van elke 1 000 te werken dagen er 57 verzuimden wegens ziekte, en mannen 39 (TNO/CBS, 2024). Het vaakst wordt verzuimd wegens griep of verkoudheid, gevolgd door psychische klachten, overspannenheid en burn-out. Het ziekteverzuim ligt al sinds 2018 het hoogst in de bedrijfstak zorg (zie ook StatLine). In 2023 ging het binnen deze bedrijfstak om ruim 7 procent van de werknemers.
Bij 12 procent van de vrouwelijke werknemers die in 2023 weleens verzuimden door ziekte hingen de klachten bij het laatste verzuimgeval samen met zwangerschap, menstruatie of overgang. Verzuim in verband met menstruatieklachten komt van de drie typen klachten het vaakst voor (zie ook CBS 2022; 2023d).
Werkdruk en stress: belangrijk onderwerp wereldwijd
Werkdruk en stress is een belangrijk onderwerp op internationaal vlak, in EU verband en in Nederland. Werkdruk kan allerlei klachten veroorzaken, fysieke en mentale klachten. Het omgekeerde is ook mogelijk: in een periode dat iemand mentaal onder druk staat, kunnen werkdruk, werkachterstanden en stress ontstaan. Het is belangrijk dat tijdig op te lossen.
Mensen ervaren werkdruk, spanning en stress vaak als een privéprobleem. Ik zie het als logisch gevolg van een hoge werkdruk. Omdat er een taboe op rust, praten we er niet over en krijgen daardoor te weinig goede informatie.
Taboe? Of belangrijk voor veerkracht, vitaliteit en duurzame inzetbaarheid
Gelukkig zijn we ons er steeds meer van bewust dat je hele periodes extreem hard kunt en wilt werken en in sommige perioden moet je je ervan bewust zijn dat je minder (hard) kunt werken. Juist voor je veerkracht, vitaliteit en duurzame inzetbaarheid is dit belangrijk. Dit open te bespreken versterkt onderling vertrouwen. Hoewel het niet in iedere werkomgeving is, helpen we dit belangrijke onderwerp vooruit als we open proberen te zijn en anderen hiertoe ook de mogelijkheid geven in het werk.
70% ziekteverzuim door mentale klachten
70% van het ziekteverzuim wordt veroorzaakt door psychische klachten. Het is in mijn ogen belangrijk dat iedereen die werkt informatie krijgt over (preventie van) werkdruk.
Daarnaast is het belangrijk dat leidinggevenden in bedrijven en organisaties deze informatie actief inzetten. Zij zijn immers het eerste aanspreekpunt voor mensen in het geval van uitval door ziekte.
Ook maak ik me er sterk voor voor dat zelfstandigen deze informatie krijgen.
Ik nodig iedereen uit het Ebook Priorities at Work te downloaden. Je leest er gemakkelijk doorheen en ik hoor van iedereen dat ze er direct wat aan hadden.
Ambassadeur Fonds Psychische Gezondheid (Nu: Mind)
Toen ik in 2004 Priorities oprichtte, bestond bijna geen aandacht voor werkdruk en stress. Gelukkig is daar sinds 2014 in Nederland verandering in gekomen. Met de campagne ‘Herken de druppel – check je werkstress’ is het taboe enigszins doorbroken. Niet voor iedereen, niet voor alle werkomgevingen, sectoren en niet voor alle beroepen. Daarnaast zijn er nog steeds veel misvattingen. Er is nog genoeg werk aan winkel. Van 2004-2018 deelde ik in mijn werk voorlichtingsmaterialen uit over (preventie van) werkdruk en stress. De folders van Fonds Psychische Gezondheid (nu: Mind) ‘Stress, overspannenheid en burn-out’, ‘Nu even niet’, ‘Stress-o-meter’, ‘Spanningsklachten’ hadden daarin een centrale plaats. Het is fantastisch om later terug te horen dat mensen enorm geholpen waren met de informatie.
In 2018 heb ik mijn werkervaring vertaald naar 9 Werkende Oplossingen voor Werkdruk, in het Ebook Priorities at Work. Vanuit het idee dat iemand met een hoge werkdruk direct een stap moet kunnen zetten richting de oplossing.
Zorg voor jonge kinderen en mantelzorg
Een vorm van werkdruk waar ik veel over schreef, is de privédrukte die mensen thuis kunnen hebben, bijvoorbeeld bij het combineren van werk en jonge kinderen en bij mantelzorg. Naast goede kennis is ook een goede en krachtige mindset belangrijk. Werkende ouders en de kunst van presteren, dat vind ik de beste benaming van dit spitsuur van het leven. En: Mantelzorgers dat zijn de échte stoere mannen en vrouwen. Als er mensen die zijn die écht hard werken dan zijn zij dat wel!
In het boek ‘Een leven lang inzetbaar’ van prof. dr. Annet de Lange en prof. dr. Beatrice van der Heijden schreef ik het hoofdstuk ‘De praktijk is weerbarstig. Ervaringen van (HR-) managers’. Hierin heb ik in 2013 aandacht gevraagd voor deze onderwerpen, die ook in 2025 actueel blijven. In 2022 verscheen de nieuwe druk van dit handboek Duurzame Inzetbaarheid.
Ook in 2025 blijf ik trends en ontwikkelingen volgen en ze te vertalen naar werkende oplossingen voor werkdruk. Als ambassadeur Psychische Gezondheid zet ik me in om mentale gezondheid, vitaliteit en veerkracht een stap verder te brengen. Als executive coach en in het Priorities at Work Programma zet ik mij in om mensen goed zicht te geven op hun (persoonlijk) leiderschap rond mentale gezondheid.
Healthy workplaces manage stress. Sandra Kruijt