Het is een veel gestelde vraag: Hoe kan ik een burnout bespreken met mijn werkgever? In deze post een antwoord dat misschien nieuw en verrassend is. Je bent misschien geneigd om in het gesprek met je leidinggevende over werkdruk, stress of burnout de nadruk op jezelf te leggen. Misschien zie je ertegenop of heb je het gevoel dat je jezelf moet verdedigen of rechtvaardigen. Dan kan ik je geruststellen.
Het beste is namelijk, om een belangrijke vraag te stellen in dat gesprek. Die vraag luidt als volgt: ‘Als werknemer besteed ik aandacht aan het zo gezond mogelijk blijven werken. Mag ik vragen wat ik van jullie als werkgever mag verwachten, zodat ik gezond kan werken? Met andere woorden: wat doen jullie als werkgever aan preventie van burn-out, aan het oplossen van werkdruk? Hoe voorkomen jullie als werkgever stress en in het algemeen, wat doen jullie aan het voorkomen van psychosociale arbeidsbelasting?’
In een wat langere post hieronder leg ik het uit en ik hoop dat deze informatie je helpt bij een goed gesprek met je werkgever.
Burn-out op het werk – Werkdruk, stress (psychosociale arbeidsbelasting) voorkomen als werkgever
In april-mei 2023 verscheen een belangrijke rapport van de Nederlandse Arbeidsinspectie De Staat van Werk. Het geeft goed weer wat de verplichtingen van de werkgever zijn rond gezond werk. Het is een belangrijke stap in het antwoord op de vraag: burn-out op het werk, wat nu? Wat kun je als werkgever doen bij stress, uitval door burn-out, overwerktheid of overspannenheid. Het geeft de basis van wat we van een goed werkgever mogen verwachten om burn-out te voorkomen.
Burn-out en toch blijven werken
Regelmatig zie ik dat ook deze vraag gesteld wordt. Burn-out, moet ik dan blijven werken? Of: ‘Burn-out en mijn werkgever werkt niet niet mee?’. Laat ik dit misverstand uit de weg ruimen voor mensen die denken dat zij bij burnout moeten blijven werken.
Je hoeft niet te blijven werken. En sterker: waarschijnlijk kun je ook niet werken. Ziek is immers ziek.
Als je ziek bent is het belangrijkste dat je herstelt. Het is belangrijk dat je je ziek meldt volgens de regels van ziekmelding zoals de werkgever die heeft geformuleerd. Daarna kun je zelf het beste alles op alles zetten om te herstellen van burn-out. En mag je van de werkgever verwachten dat die je goed begeleidt bij je herstel en je goed begeleidt naar weer werken na burn-out.
Gezond werk: stress preventie werknemers of burn out preventie werkgever is belangrijk
Gezond werk is werk waarbij je geen gezondheidsschade oploopt, nu niet en later niet. Bij gezondheidsschade door werk kun je denken aan: verminderd functioneren, ziekte, verzuim, arbeidsongeschiktheid, een lagere kwaliteit van leven of zelfs voortijdig overlijden. Gelukkig kennen we in Nederland en in de Europese Unie een uitgebreid systeem om te voorkomen:
- dat dit mensen treft (en hun naasten) en om te voorkomen
- dat dit bedrijven raakt, door verminderd functioneren van werknemers of hoge verzuimkosten
- dat dit de maatschappij raakt door financiële schade, hoge zorgkosten en arbeidsongeschiktheid.
Helaas kunnen sommige werkzaamheden tot gezondheidsschade leiden. De meeste gezondheidsschade komt door drie grote boosdoeners:
- psychosociale arbeidsbelasting,
- fysieke belasting en
- blootstelling aan gevaarlijke stoffen.
Bijna de helft van het totale aantal ziekteverzuimdagen in Nederland is werk gerelateerd. Verder wordt geschat dat jaarlijks ongeveer 13.000 werknemers arbeidsongeschikt worden als gevolg van ongezond werk. De financiële schade van ongezond werk is niet precies te becijferen. Met een hoge mate van zekerheid is het minimaal 10 miljard. Maar het kan ook 20 miljard of meer zijn.
Het is goed om te weten dat o.a. de Arbeidsinspectie, EU-OSHA en Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) jaarlijks gezond werk monitoren.
Op deze site van priorities.nl ligt de focus op psychosociale arbeidsbelasting, vandaar dat ik me daartoe beperk in deze post. Stress voorkomen op het werk en een goed beleid rond preventie van psychosociale arbeidsbelasting (PSA) is erg belangrijk.
Psychosociale arbeidsbelasting is belangrijke veroorzaker ziekteverzuim
De Arbeidsinspectie heeft hiervoor het specifieke programma Psychosociale Arbeidsbelasting en besteedt hier aandacht aan in het meerjarenplan, jaarlijks werkprogramma en het jaarverslag.
Gezond werken – wat houdt het in?
Bij gezonde arbeidsomstandigheden zorgen werkgevers ervoor dat zij risico’s zoals psychosociale arbeidsbelasting op de werkplek zoveel mogelijk voorkomen en beperken. De focus ligt daarbij op de inhoud van het werk en de omstandigheden waaronder dat werk wordt verricht. Het doel is preventie van gezondheidsschade bij werkenden in de arbeidssituatie.
De werkgever heeft een zorgplicht en is de eerstverantwoordelijke als het gaat om de preventie van gezondheidsschade:
Artikel 3 van de Arbeidsomstandighedenwet (hierna: Arbowet) verplicht de werkgever daarom een arbeidsomstandighedenbeleid te voeren.
Centraal bij de vormgeving van dat beleid staat een inventarisatie van de mogelijke risico’s voor de veiligheid en gezondheid van werknemers (RI&E, art. 5 Arbowet).
Om eventuele risico’s te beperken, dient de werkgever een plan van aanpak (PvA) op te stellen.
Voor een aantal specifieke taken moet de werkgever zich laten bijstaan door deskundigen zoals de preventiemedewerker (art. 13 Arbowet), de bedrijfsarts en, de arbeidshygiënist of de arbeids- en organisatiedeskundige (art. 14/14a Arbowet).
De wijze waarop de begeleiding door de deskundigen is georganiseerd, moet worden vastgelegd in een contract met een arbodienst of andere arbodeskundigen. Dit ‘basiscontract’ is verplicht sinds 2017.
Toezicht door de Nederlandse Arbeidsinspectie
De Arbeidsinspectie houdt toezicht op de arbeidsomstandigheden met als doel het voorkomen van gezondheidsschade bij werkenden in de arbeidssituatie. Daarbij richt de Arbeidsinspectie zich op de arbeidsomstandigheden op de werkplek. De Arbeidsinspectie zet verschillende interventies in, zoals communicatiecampagnes, branchebeïnvloeding, zelfinspectietools, bestuursrechtelijke handhaving en samenwerking. Daarnaast wijst de Arbeidsinspectie in de rapportages op:
Verzuimbegeleiding gebeurt wel, preventie in mindere mate
Werkgevers investeren vaak nog onvoldoende in preventie. De helft van alle bedrijven heeft geen risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) uitgevoerd. Dit betreft in het bijzonder kleinere bedrijven. Deze werkgevers zien wel het nut in van de RI&E, maar ervaren inventariseren van risico’s en het opstellen van een plan met maatregelen nog steeds als complex en niet praktisch.
Daarnaast zijn de contracten met arbodiensten primair gericht op verzuimbegeleiding in plaats van preventie. Preventiegerichte deskundigheid, waaronder advisering door de bedrijfsarts of andere deskundigen, en het aanbieden van een periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PAGO), worden slechts door een minderheid van de bedrijven afgenomen. Voor de bedrijven die wel maatregelen nemen om ongezond werk aan te pakken, geldt dat de kwaliteit daarvan lager is wanneer ze niet zijn ingebed in een voldragen arbozorgsysteem.
Verbeter de preventie
De verantwoordelijkheid voor een gezonde werkomgeving ligt primair bij werkgevers, maar ook andere actoren hebben hierin een rol. Denk aan individuele werknemers, de OR, de preventiemedewerker, gecertificeerde kerndeskundigen, bedrijfsartsen, arbodiensten, brancheorganisaties, verzekeraars, beleidsmakers en de Arbeidsinspectie zelf.
Hieronder zijn per partij verbetermogelijkheden benoemd die de Arbeidsinspectie actief onder de aandacht wil brengen bij de betrokken partijen (zie ook hieronder, pagina’s uit het Staat van Gezond Werk).
Wat kunnen werkgevers doen om gezond werken te verbeteren
• Ken uw werkprocessen en de handelingen die in die processen worden gedaan. Niet globaal maar stap voor stap. Kennen betekent in dit verband: kijk naar de handelingen, of laat dit doen, vanuit arbeidshygiënisch oogpunt. Meet belasting, meet blootstelling. Doe dit per werkproces en waar nodig tot op het niveau van individuele handelingen. Een risico-inventarisatie is méér dan een papieren exercitie en kan ook benut worden om werkprocessen te optimaliseren.
• Pas werkprocessen en handelingen aan waar ze teveel belasting, blootstelling of gevaar opleveren.
• Beleid, procedures in de vorm van gedragscodes of een RI&E of PvA zijn alleen effectief als ze goed geïmplementeerd en ingebed zijn in de organisatie. Met andere woorden: als ze ‘leven’ en richting geven aan de dagelijkse praktijk van het werk. Investeren in een verantwoorde veiligheids- en gezondheidscultuur is dan ook een belangrijk onderdeel van gezond werk.
• Sluit een dekkend basiscontract af.
Beperk de inbreng van bedrijfsartsen niet tot ziekteverzuim dat al is opgetreden. Verruim de inbreng van bedrijfsartsen naar de preventie van ziekteverzuim.
Benut hierbij ook de expertise van de andere kerndeskundigen. En laat een periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PAGO) uitvoeren; tref maatregelen als het PAGO laat zien dat er vroege signalen van gezondheidsklachten zijn.
• Stimuleer een open dialoog over gezond werk. Ga regelmatig in gesprek met de preventiemedewerker, de bedrijfsarts en andere kerndeskundigen over gezonde werkomstandigheden.
• Zorg dat gezond werk en arbobeleid integraal onderdeel zijn van de bedrijfsvoering; duurzame inzetbaarheid van personeel van belang voor continuïteit in het bedrijf.
Denk hier aan zelfinspectietools, factsheets, aan onderzoek naar risicofactoren en maatregelen, bijvoorbeeld t.a.v. intern ongewenst gedrag. Zie voor dat laatste de Delphi-studie naar risicofactoren en maatregelen intern ongewenst gedrag (2022).
• Kijk daarbij naar de professionaliteit en impliciete en expliciete (machts)verhoudingen van (interne/externe) kerndeskundigen in relatie tot andere disciplines in het bedrijf (zoals verkoop, marketing, productie, financieel etc.).
Wat kunnen werknemers of werknemersvertegenwoordigers doen om gezond werken te verbeteren:
• Ga regelmatig in gesprek met de preventiemedewerker, de bedrijfsarts en andere kerndeskundigen over gezonde werkomstandigheden.
• Achterhaal relevante informatie zoals verzuimgegevens, eerste signalen van gezondheidsklachten (PAGO) en personeelsverloop, en bespreek met de werkgever preventieve maatregelen en houd in de gaten dat die ook doorgevoerd worden.
Wat kunnen de branches, sectoren doen om gezond werken te verbeteren:
• Beschouw gezond werk als een strategisch vraagstuk: hoe behouden we werknemers, gezond en wel, voor onze sector?
• Investeer in kennis over gevaren en risico’s van werkprocessen in de branche.
• Investeer in gezamenlijk onderzoek naar of kennisdeling over effectieve beheersmaatregelen.
Nu valt op het niveau van een individueel bedrijf niet altijd een sluitende business case voor preventie te maken, omdat het ontwikkelen van maatregelen te kostbaar is. Start dan een branche-aanpak om kosteneffectief aan maatwerkoplossingen te werken. Wellicht dat binnen een bedrijfstak, met alle schaalvoordelen van dien, het écht financieel loont om beroepsziekten te voorkomen – ten nutte van de hele bedrijfstak en de gezondheid van allen die hierin werken.
Wat kunnen arbodeskundigen doen om gezond werken te verbeteren:
• Promoot het belang van veilig en gezond werk, en het periodiek arbeidsgezondheidskundig onderzoek (PAGO).
• Versterk de onderlinge samenwerking, zowel tussen de verenigingen als tussen de individuele kerndeskundigen.
• Meld misstanden bij de Arbeidsinspectie.
Wat kan de wetgever doen gezond werken te verbeteren:
Overweeg toetredingsvereisten om werkgever te zijn. Het stimuleren van ondernemerschap heeft ertoe geleid dat er geen toetredingsvereisten zijn om als ‘goed werkgever’ te fungeren. De Arbeidsinspectie constateert dat startende werkgevers zelden weten wat de werkgeversverantwoordelijkheden zijn. De zelfinspectietools en startersprojecten van de Arbeidsinspectie helpen dat deels te repareren.
Verder ondersteunt de Arbeidsinspectie initiatieven zoals het Meerjarenprogramma RI&E. Desalniettemin blijft het dilemma of kennis over gezond, veilig en eerlijk werk niet reeds bij de start van het bedrijf aanwezig moet zijn, en meer specifiek kennis welke factoren een risico kunnen zijn voor de gezondheid van werkenden. Die kennis bij bedrijven is nodig om ziekte en verzuim door werk te voorkómen.
Zie deze pagina’s uit het Rapport Staat van Gezond Werk 
Samenvattend: burnout het beste bespreken met de werkgever
Goede vragen waar mensen antwoord op zoeken zoals:
- Burn-out bespreken met de werkgever, hoe kan ik dat het beste doen?
- Wat te doen als ik overspannen ben en toch moet blijven werken?
- Ik ben overwerkt, ervaar teveel stress of een te hoge werkdruk, hoe kan ik dit het beste bespreken met de werkgever?
beginnen met het overzicht van de verantwoordelijkheid die ook bij de werkgever ligt. Met deze post hoop ik dat je een nieuw perspectief hebt gekregen op de rol van de werkgever.
Met deze belangrijke informatie uit het rapport Staat van Gezond Werk van de Nederlandse Arbeidsinspectie kun je in het gesprek met de werkgever vooral ook bespreken hoe de werkgever je het beste kan ondersteunen bij herstel en kan helpen om in de toekomst niet meer in de situatie te komen dat je overspannen, overwerkt, burn-out raakt of uitvalt door stress op je werk of een te hoge werkdruk hebt die gezond werk ondermijnt. Dat is immers een werkgeversverplichting vanuit goed werkgeverschap, zoals neergelegd in de Arbeidsomstandighedenwet.
(nb. Belangrijke delen uit het rapport Staat van Werk van de Arbeidsinspectie zijn hierboven rechtstreeks en integraal overgenomen. Formuleringen van de Nederlandse Arbeidsinspectie zijn altijd secuur en goed geformuleerd. Reden waarom ik de voorkeur heb gegeven aan het overnemen van de teksten in plaats van ze te herschrijven of samen te vatten. Voor lezers van deze site priorities.nl ligt de focus op psychosociale arbeidsbelasting, preventie van werkdruk en stress. Reden waarom ik alleen die arbeidsrisico’s heb uitgelicht uit het Rapport Staat van Gezond Werk).
Sandra Kruijt
(Deze post werd gepubliceerd in augustus 2023 en bijgewerkt o.a. april 2025)
