De krant kopte in september 2018 ‘Nederland en Nederlanders staan er per saldo heel goed voor. Het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) schetste een fleurig beeld van een land dat de crisis te boven was gekomen en waar de mensen elkaar eigenlijk best vertrouwen’. De afgelopen jaren is veel veranderd en toch blijft de inhoud van het rapport De Sociale staat van Nederland 2018, Betaald Werk en Zorgtaken ook in 2024 belangrijk.
Waarom? Omdat sommige informatie ervan nog steeds geldt. Concrete percentages kunnen zijn veranderd. Dat neemt niet weg dat het ons kan helpen om eens stil staan bij vragen: ‘Geldt dit voor mij of voor de mensen die ik leiding geef?’.
Ik koppel het aan het nieuwste rapport van het SCP 2023 Kwesties voor het kiezen 2023.Voor Priorities volg ik publicaties, trends en instrumenten op het gebied van stress, burn-out en psychosociale arbeidsbelasting. Ik vat graag samen waar u als executive een effectieve oplossing voor moet implementeren, voor uzelf of de mensen onder uw leiding.
In De sociale staat van Nederland (SSN) beschrijft het Sociaal en Cultureel Planbureau sinds 2001 hoe het gaat met de Nederlandse bevolking en de ontwikkelingen op het gebied van onderwijs, arbeid, inkomen, gezondheid, vrijetijdsbesteding, maatschappelijke participatie, sociale veiligheid en wonen.
Relevante cijfers over burn-out voor u als executive
Belangrijk zijn de SCP-cijfers over de toename van de burn-outklachten, het gevoel van opgejaagdheid, voor werkenden en in de combinatie van arbeid en zorg.
- De daling van werknemers en zelfstandigen van tevredenheid met hun werk en arbeidsomstandigheden gaat gepaard met een toename van serieuze burn-outklachten. Burn-outklachten zijn een belangrijke oorzaak van ziekteverzuim en vormen een risicofactor voor duurzame inzetbaarheid van werkenden. In 2017 rapporteerde 8% van de zzp’ers burn-outklachten, onder de werknemers was het 2 keer zo veel.
- Er spelen toenemende gevoelens van opgejaagdheid. Voelde in 2006 nog 1 op de 3 Nederlanders zich ten minste 1 dag per week opgejaagd, dit aandeel was bijna 40% in 2016. Theoretisch geschoolden en mensen met (jonge) kinderen voelen zich relatief vaak opgejaagd, wat overeenkomt met de observatie dat deze groepen ook de meeste tijd besteden aan het totaal van arbeid en zorg.
- Hoewel mannen in totaal meer tijd kwijt zijn aan arbeid en zorg, voelen vrouwen zich in een week vaker opgejaagd dan mannen (44% resp. 35%). Dit kan komen doordat vrouwen minder vrije tijd overhouden dan mannen en hierin ook minder uitrusten, omdat ze zich verantwoordelijk voelen voor anderen, zoals partner of kinderen (Portegijs et al. 2016).
- [Mantelzorg] Vrouwen en Nederlanders van middelbare leeftijd geven het vaakst hulp aan zieke of gehandicapte familieleden, kennissen of buren.
- Theoretisch geschoolden (in het rapport heet het nog ‘Hogeropgeleiden’) voelen zich vaker opgejaagd dan praktisch geschoolden (in het rapport heet het nog ‘middelbaar en lageropgeleiden’) (46%, resp. 37% en 30%).
SCP (2023) Rapport Kwesties voor het kiezen 2023
In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november 2023 geeft het SCP in ‘Kwesties voor het kiezen 2023’ aan wat cruciale keuzes zijn voor de politiek op zes maatschappelijke thema’s: bestaanszekerheid, kansengelijkheid, asiel en migratie, zorg en ondersteuning, verduurzaming en de krapte op de arbeidsmarkt. Daarnaast is gekeken naar de relatie tussen burgers en de overheid. Wat betekenen politieke keuzes voor de kwaliteit van leven van mensen en om mee te kunnen doen in de samenleving? En is er voldoende oog voor sociale cohesie en het tegengaan van ongelijkheid?
Op basis van deze thema’s heeft het SCP de verkiezingsprogramma’s van tien politieke partijen bekeken: hebben partijen oog voor deze thema’s en in welke mate? Welke keuzes maken ze op deze thema’s en is er aandacht voor de gevolgen van die keuzes voor Nederland en zijn inwoners?
Alle politieke partijen erkennen dat Nederland voor urgente sociaal-maatschappelijke uitdagingen staat, zoals gezondheidszorg en de krapte op de arbeidsmarkt. Om die uitdagingen het hoofd te bieden, zijn fundamentele keuzes nodig. Keuzes met oog voor het welzijn van alle inwoners van Nederland.
Maar in veel verkiezingsprogramma’s is weinig oog voor noodzakelijke keuzes en de gevolgen voor mens en samenleving. Terwijl die keuzes de kwaliteit van de samenleving bepalen en het dagelijks leven van ons allemaal beïnvloeden. Het is van groot belang om hier weloverwogen en rechtvaardig mee om te gaan.
Kwesties om te kiezen en werkenden
Het is een belangrijk nieuw rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau onder leiding van Karen van Oudenhoven. Priorities richt zich op mensen in het werk. Het deel van dit SCP rapport dat ik eruit licht gaat vooral over wat werkenden tegenkomen in leiderschap, stress, psychosociale arbeidsbelasting, werkdruk, burn-out en mentale gezondheid.
Deze twee onderdelen uit dit SCP rapport Kwesties om te kiezen (2023) in onderling verband bezien zijn belangrijk voor ons werk de komende jaren:
Zorg en ondersteuning
In Nederland hebben we relatief goede en toegankelijke zorg en ondersteuning. Toch lijkt zonder ingrijpen het huidige niveau in de toekomst onhoudbaar. Het is daarom nodig dat de politiek duidelijke keuzes maakt over de afbakening van de zorg. Daarbij gaat het niet alleen om de vraag welke vormen van zorg er geboden moeten worden, maar ook over voor wie deze zorg beschikbaar moet zijn en wie die zorg zal bieden. Daarnaast moeten er keuzes worden gemaakt over hoe we de zorg gaan organiseren en bekostigen. Gaan we de kosten beperken, of de kosten anders verdelen?
Krapte op de arbeidsmarkt
Een krappe arbeidsmarkt biedt kansen voor groepen die voorheen langs de kant stonden, maar leidt ook tot personeelstekorten. Dit raakt in toenemende mate publieke voorzieningen, zoals de zorg en het onderwijs. Dit vraagt om een keuze of er vooral wordt ingezet op algemeen arbeidsmarktbeleid of juist op gerichte overheidssturing op specifieke sectoren. De afgelopen periode lag de aandacht in het maatschappelijke debat op het vergroten van het arbeidsaanbod. Krapte kan echter ook geadresseerd worden door te investeren in productiviteitsverhogende maatregelen, of door sommige zaken weloverwogen niet meer te doen om de vraag naar arbeid te verkleinen. Ook dit vraagt om politieke keuzes.
Als krapte op de arbeidsmarkt leidt tot personeelstekorten wordt de werkdruk hoger voor de mensen die het werk gedaan moeten krijgen.
Als tegelijkertijd in de privé situatie sommige zorg niet geboden wordt aan mensen die dichtbij ons staan (ouders, kinderen, partner, familie, relaties, vrienden) komt er meer werk neer op schouders van mantelzorgers of van ons als mantelzorgers.
Een hogere werkdruk in combinatie met meer zorg moeten bieden als mantelzorger in privé is een ontwikkeling die we heel goed moeten blijven volgen. Mijn indruk is dat mantelzorgers veel meer van zich moeten laten horen over de (on)haalbaarheid van sommige zorg. Door goed inzicht te geven in wat wel of niet mogelijk is naast het werk kunnen zij richting geven aan het debat, de korte en lange termijn oplossingen in de (mantel)zorg.
Naast een veeleisende functie ook nog zorg (mantelzorg) moeten verlenen is een recept voor overspannenheid, overwerktheid, burn-out, stress of in algemene zin in te hoge psychosociale arbeidsbelasting leidend tot mentale overbelasting. Daar moeten we erg alert zijn en belangen van werkenden goed bewaken.
Priorities at Work
Speelt burn-out, het gevoel van opgejaagdheid, stress? Functioneren mensen tijdelijk minder dan ze op basis van hun capaciteiten kunnen? Door hoge werkdruk, life events, hectiek als werkende ouders, mantelzorg, ziekte of burn-out.
Wilt u bespreken of het Priorities at Work Programma of executive coaching een effectieve oplossing voor u of voor hen is? Sinds 2004 begeleid ik executives die in een spagaat terecht komen tussen declarabele uren werken en hun management- of acquisitietaken, om veel minder uren te maken én hogere targets te halen.
Als kennismaking kunt u meer lezen over het Ebook Priorities at Work: 9 Werkende Oplossingen voor Werkdruk
Abonneer u op de nieuwsbrief (onderaan pagina).
Ook nodig ik u uit voor een telefonisch kennismakingsgesprek. Het gesprek is kosteloos, vrijblijvend en vertrouwelijk. We bespreken hoe u werk kunt verminderen en welke stap u hierin kunt zetten.
Sandra Kruijt
Download of bekijk:
Karpinska, K. (2018). Betaald werk en zorgtaken. In: De sociale staat van Nederland 2018. Geraadpleegd via https://digitaal.scp.nl/ssn2018/betaald-werk-en-zorgtaken.
Sociaal Cultureel Planbureau (2023) Kwesties voor het kiezen 2023
Literatuur
CPB (2018). Juniraming 2018. Economische vooruitzichten 2018 en 2019. Den Haag: Centraal Planbureau (CPB Policy Brief | 2018/09).
Graaff-Zijl, M. de, H. Erken, D. Lanser, W. van den Berge en E. van Loon (2014). Labour market responses to the great recession. In: G. Gelauff, D. Lanser, A. van der Horst en A. Elbourne (red.), Roads to recovery (p. 78-104). Den Haag: Centraal Planbureau.
Hooftman, W.E., G.M.J. Mars, B. Janssen, E.M.M. de Vroome, J.J.M. Michiels, A.J.S.F. Pleijers en S.N.J. van den Bossche (2016). Nationale enquête arbeidsomstandigheden 2016. Leiden/Heerlen: TNO / Centraal Bureau voor de Statistiek.
Hooftman, W.E., G.M.J. Mars, B. Janssen, E.M.M. de Vroome, B.J.M. Janssen, M.M.M.J. Ramaekers, S.N.J. van den Bossche (2017). Nationale enquête arbeidsomstandigheden 2017. Leiden/Heerlen: TNO / Centraal Bureau voor de Statistiek.
Lautenbach, H., W. van der Torre, E.M.M. de Vroome, B. Janssen, B. Wouters en S.N.J. van den Bossche (2017). Zelfstandigen enquête arbeid 2017. Methodologie en globale resultaten. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek / TNO Prevention, Work & Health.
Mars, G., J. Michiels en R. Willems (2016). Follow-up analyse methodebreuk Nationale enquête arbeidsomstandigheden 2014. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek.
Portegijs, W., M. Cloïn, R. Roodsaz en M. Olsthoorn (2016). Lekker vrij!? Vrije tijd, tijdsdruk en de relatie met de arbeidsduur van vrouwen. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
SCP (2023). Kwesties voor het kiezen 2023. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.
