Hoogbegaafden zijn waardevolle mensen voor een organisatie, net als iedereen. Hoogbegaafdheid in werk is een medaille met twee kanten. Aan de ene kant kunnen hoogbegaafden unieke ideeën en bijdragen leveren. Aan de andere kant is aandacht voor het bijzondere talent van hoogbegaafdheid belangrijk. Over succes in het werk, oplossingen voor uitdagingen en bij vragen rond hoogbegaafdheid is veel bekend.
Succesverhalen, voordelen en aandachtpunten voor hoogbegaafden in hun carrière en leiderschap zijn belangrijk om te kennen. Hieronder zet ik op een rij wat bekend is uit wetenschappelijk onderzoek, mijn praktijk als executive coach, congressen en boeken over hoogbegaafdheid op het werk. Het is de basis van executive coaching van Priorities waarmee je talent versterkt en zicht krijgt op belangrijk werkwaarden bij hoogbegaafdheid.
Hoogbegaafdheid definitie
Er zijn verschillende definities van hoogbegaafdheid in omloop, maar er wordt in ieder geval uitgegaan van een hoge intelligentie, gemeten als een zeer hoog IQ van 130 of hoger. Het wordt ook uitgedrukt als een percentielscore vanaf 98, wat wil zeggen dat 2% van de bevolking een gelijk of hoger IQ heeft.
Een hoge intelligentie is op zich nog geen hoogbegaafdheid. Hoogbegaafde mensen laten doorgaans een enorme creativiteit zien, denken snel, kunnen meer taken tegelijk uitvoeren, zijn nieuwsgierig en willen voortdurend leren. Noem het een must. Als dit niet kan in het werk, leidt dit tot frustratie.
Wetenschappelijk onderzoek hoogbegaafd volwassenen en werk
Belangrijk wetenschappelijk onderzoek is gedaan door Universiteit Utrecht en Tilburg University, Tranzo. Hoewel het ouder onderzoek is, blijft het nog steeds relevant. Er wordt immers niet ieder jaar nieuw onderzoek naar dit onderwerp uitgevoerd. Naast dit onderzoek bespreek ik een congres met als titel ‘Werkbeleving onder hoogbegaafde werkers’. Het congres was in 2014, maar blijft nog steeds relevant, ook voor 2025-2030.
Universiteit Utrecht
Uniek onderzoek van de Universiteit Utrecht naar hoogbegaafde volwassenen en werk werd in 2013 afgerond bij de vakgroep Sociale en Organisatiepsychologie, door Gaby Reijseger, dr. Maria Peeters en prof. dr. Toon Taris.
In het onderzoek van de vakgroep Sociale en Organisatiepsychologie van de Universiteit Utrecht werden twee metingen uitgevoerd onder resp. 1262 en 866 hoogbegaafden op de werkvloer met vragen over hun werkbeleving.
Universiteit van Tilburg
In onderzoek van Tilburg University (Tranzo) werden 16 diepgaande semigestructureerde interviews met hoogbegaafde werknemers (IQ > 130) afgenomen. De transcripties werden geanalyseerd en de resultaten die deelnemers in het werk wilden bereiken werden geïdentificeerd, net als de contextuele en de persoonlijke factoren die van invloed waren op het bereiken van deze resultaten in het werk.
Basis voor dit onderzoek waren de 7 Werkwaarden, de waardegedreven capability benadering als theoretisch kader.
Ook werd de vraag onderzocht of er verschillen zijn tussen de werkbeleving van hoogbegaafden in loondienst en die van zelfstandig werkende hoogbegaafden. En de vraag hoe de uitkomsten zich verhouden ten opzichte van andere werknemers.
Priorities en 7 Werkwaarden: implementatie wetenschappelijk onderzoek in de praktijk
Deze 7 Werkwaarden van em. Prof. dr. J.J.L. van der Klink e.a werd door Priorities geïmplementeerd en vormt als wetenschappelijk gevalideerd onderzoek de theoretische basis van de Masterclasses Targets en 7 Werkwaarden.
Hoogbegaafd en succes in het werk
In het voorgaande kwamen al verschillende voordelen van hoogbegaafdheid aan de orde. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt hoogbegaafdheid in het werk grote voordelen op te kunnen leveren. Zowel de organisatie als de hoogbegaafde medewerker zelf ondervinden voordeel van deze eigenschappen:
- Snel leren: Hoogbegaafde medewerkers leren snel en doorgronden complexe vraagstukken makkelijk. Ze zijn daarbij in staat om effectieve oplossingen snel te vinden en toe te passen.
- Analytisch vermogen: Met hun groot analytisch vermogen zijn hoogbegaafden in staat om ingewikkelde informatie te analyseren en met de uitkomsten daarvan beslissingen te onderbouwen.
- Creativiteit: Hoogbegaafde medewerkers kunnen vraagstukken bovendien met grote creativiteit benaderen en onbevangen met innovatieve oplossingen en alternatieven op de proppen komen.
- Nieuwsgierigheid: Hoogbegaafden voeden hun creativiteit met brede interesses. Zijn goed in staat om zich kennis en vaardigheden uit andere vakgebieden eigen te maken en de toepassing op de eigen vraagstukken te zien.
- Kritisch denken: Hoogbegaafden zijn in staat om kritisch te denken, en vraagstukken van meerdere kanten te bekijken. Door aannames te toetsen en met alternatieven te komen, wordt de besluitvorming beter.
- Oplossen van problemen: Hoogbegaafden aan het werk kunnen met hun intelligentie en creativiteit een grote bijdrage leveren aan het oplossen van problemen en de uitdagingen.
Hoogbegaafdheid problemen werk
De succesfactoren in de vorige paragraaf hebben een keerzijde die zichtbaar wordt als de hoogbegaafde medewerker het gevoel krijgt dat er geen rekening wordt gehouden met zijn/haar mogelijkheden en behoeften. De succesfactoren slaan dan om in faalfactoren en problemen bij hoogbegaafde volwassenen in het werk.
Uit wetenschappelijk onderzoek komen de volgende aandachtspunten naar voren:
Verveling
Als de hoogbegaafde medewerker zich onvoldoende kan ontwikkelen en diens nieuwsgierigheid niet kan inzetten, zal verveling toeslaan met als risico dat de hoogbegaafde werkende een bore-out of burn-out ontwikkelt of het risico loopt af te haken in het werk. Denk bijvoorbeeld ook aan presenteisme of quiet quitting.
Erkenning
Als de organisatie de medewerker niet op het juiste niveau inzet, voelt hij/zij zich ondergewaardeerd. Dit leidt tot frustratie en mogelijk tot uitval.
Sociale omgang
Hoewel hoogbegaafden genieten van anderen als sparringpartners, kan een deel ook moeite hebben met de sociale aspecten van werk. Ze vinden het lastig om werkrelaties te onderhouden. Vaak hebben ze een hekel aan small talk en proberen ze zich daaraan te onttrekken. Soms kan dat leiden tot sociale vermijding en eenzaamheid. Begeleiding bij de ontwikkeling van ‘soft skills’ kan daarom erg belangrijk zijn.
Zelfstandigheid
Aan de andere kant is het belangrijk hoogbegaafden een grote mate van zelfstandigheid te geven. In het vaststellen van de eigen doelen, het plannen van het werk en in de ontwikkeling van inhoudelijke kennis. Te veel bemoeienis wordt ervaren als micromanagement, wat efficiënt werken in de weg staat. Zelfstandigheid stelt hen in staat om hun werk efficiënt uit te voeren en goede resultaten te behalen.
Hoogbegaafdheid in bedrijf of organisatie
Hoogbegaafdheid kan zeker een groot voordeel in het werk opleveren, voor de werkgever net zo goed als voor de hoogbegaafde werkende. Hoogbegaafden aan het werk kunnen met hun intelligentie en creativiteit een grote bijdrage leveren aan het oplossen van problemen en van uitdagingen.
Sommige studies laten een hoger dan gemiddeld niveau zien van werkgeluk van hoogbegaafden op het werk.
Voor hoogbegaafden zijn succesvolle carrières geen garantie maar ook geen uitzondering.
Maar hoogbegaafdheid brengt ook specifieke uitdagingen met zich mee die tot problemen in het functioneren op het werk kunnen leiden. Zo zijn er studies bekend waaruit minder grote tevredenheid op het werk blijkt, onder andere doordat bij hoogbegaafden verveling op de loer ligt.
Wat is belangrijk voor hoogbegaafden in het werk
Wat waarderen hoogbegaafden in hun werk? Welke factoren dragen bij aan goede resultaten in het werk, werkgeluk en duurzame inzetbaarheid van u als hoogbegaafde op het werk of u als u leidinggevende van mensen die hoogbegaafdheid zijn?
Het onderzoek liet zien dat deelnemers veel waarde hechten aan:
• de mogelijkheid om te leren
• de mogelijkheid om kennis en vaardigheden te gebruiken.
Hoogbegaafden kunnen in hun werk ook ernaar neigen om hoge ethische normen te hebben.
Als het lukt om deze waarden te realiseren, draagt het bij aan werkgeluk en welzijn.
De keerzijde is dat het ook kan resultaten in frustratie en verdriet als deze belangrijke waarden niet werden vervuld.
Bij de vraag welke banen het beste passen, welk werk of beroepen voor hoogbegaafden goed passen, zijn deze werkwaarden belangrijk om rekening mee te houden.
Het spreekt voor zich en geldt eigenlijk voor iedereen: eén van de succesfactoren voor het welslagen en welbevinden van hoogbegaafden op het werk is de vraag of er een goede fit is tussen enerzijds kennis, motivatie en vaardigheden van hoogbegaafde werkenden en anderzijds de kenmerken van hun werkomgeving.
Veerkracht, werkgeluk en duurzame inzetbaarheid bij hoogbegaafdheid
Als hoogbegaafde werknemers erin slagen te krijgen wat ze waarderen in het werk, leidt dit tot werkgeluk, veerkracht en duurzame inzetbaarheid.
Het wetenschappelijk onderzoek laat zien dat het niveau van organisatiebewustzijn, zelfkennis, compromisbereidheid belangrijke persoonlijke factoren voor werkgeluk, veerkracht en duurzame inzetbaarheid van hoogbegaafden zijn.
Executive coaching gericht op het verbeteren van het organisatiebewustzijn, specifieke sociale vaardigheden (bijv. small talk, aanpassingsvermogen) en het begrijpen van de eigen cognitieve processen kan waardevol zijn.
Een faciliterende leiderschapsstijl van managers is belangrijk, waardoor autonomie in het werk en beslissingsvrijheid mogelijk wordt gemaakt. Ook kan bij hoogbegaafden de angst leven voor stigmatisering. Het is belangrijk om ook hier rekening mee te houden.
Leidinggeven aan hoogbegaafde mensen
Net als bij iedereen is belangrijk de managementstijl aan te passen aan de medewerker, in dit geval een hoogbegaafde medewerker. Bij het leidinggeven aan hoogbegaafden werkt faciliterend leiderschap gericht op autonomie meestal het best. Ook de hiervoor genoemde succesfactoren en aandachtspunten bij hoogbegaafdheid zijn belangrijk bij faciliterend leiderschap.
Hoogbegaafd en stress
Hoogbegaafdheid geeft specifieke aandachtspunten voor stress, burn-out en overwerktheid, die ik boeiend vind. Hoewel stress signalen en burn-out symptomen niet anders zijn, kan de opbouw van stress anders zijn. Preventie en oplossingen voor van stress en burn-out kunnen voor hoogbegaafden dan ook anders zijn, zie ik in mijn praktijk als executive coach.
De gave die hoogbegaafden hebben om snel en veel verbanden te zien, leiden er vaak toe dat ze steeds meer werk aantrekken en over steeds meer denken. Het kan moeilijk zijn om ‘het hoofd uit te zetten’, iemand blijft nadenken, is continu aan het werk en heeft moeite om afstand van de werk te nemen. Wat je zo succesvol maakt, dat je veel dingen kunt combineren, werkt dan tegen je. Zo kunnen mensen in de neerwaartse spiraal terecht komen van werkdruk, stress en uiteindelijk burn-out en moeten we echt zoeken naar de beste manier om gezond werken en duurzame inzetbaarheid mogelijk te maken.
Stress bij hoogbegaafdheid, opbouw van stress en herstel
Interessant vind ik ook het verschil in beleving van werkstress, opbouw van stress bij hoogbegaafden en de wijze van herstel. Een hoogbegaafd iemand aan het werk kan vooral heel hard willen werken. Veel resultaten neerzetten, uren en dagen achter elkaar te werken om vervolgens na een paar dagen high gear, gas terug te nemen. Volledig uitschakelen en weer opladen om vervolgens weer heel hard te werken (ongebreideld werken).
Om ongelukken te voorkomen moet je werk er dan wel zo op ingericht worden dat er voldoende hersteltijd mogelijk is. Bij het leidinggeven aan een hoogbegaafd iemand kan dit ook belangrijk is.
Bij cliënten in Priorities at Work Programma bij wie ik deze werkwijze zie en hoogbegaafdheid vermoed, bespreken we de succesfactoren bij hoogbegaafdheid in het werk. Het zijn opmerkelijke verhalen van opmerkelijk getalenteerde mensen. Inzicht in en begrip voor de eigen werkwijze, je individuele voorkeurswerkwijze en eigen manier van herstel is een belangrijk onderdeel bij executive coaching bij hoogbegaafdheid en werk.
Meer weten over hoogbegaafdheid en werk?
Er zijn is veel bekend, ook vanuit arbeids- en organisatiekunde, bedrijfsgezondheidszorg, leiderschap en management. Voor succes in het werk en talent zet ik goede kennis in tijdens executive coaching:
Hoe herken je een hoogbegaafde werknemer en hoe motiveer je hoogbegaafden op het werk?
Wat kan de organisatie doen aan talentontwikkeling van hoogbegaafde mensen?
Wat kan je als leidinggevende doen aan een betere aansluiting tussen hoogbegaafden, hun talent en de organisatiekenmerken?
Wat kan je als hoogbegaafde zelf doen?
Wat is de rol van specialisten zoals de bedrijfsarts, arbeidsdeskundige, arbeid- en organisatiepsycholoog en de executive coach?
Wat zijn problemen in het werk waar hoogbegaafden tegenaan kunnen lopen?
Is er een verband tussen bevlogenheid, cynisme, uitputting, verveling en hoogbegaafdheid?
Executive coaching bij hoogbegaafdheid en werk | Priorities
Soms komen de talenten van hoogbegaafden op het werk niet goed tot hun recht. Of zijn er naast succesverhalen, ook aandachtspunten die opgelost moeten worden.
Je kunt Priorities’ executive coaching inschakelen bij:
- hoogbegaafdheid op het werk in het algemeen;
- als hoogbegaafdheid problemen in het werk veroorzaakt;
- als u aanloopt tegen een veel te hoge werkdruk, stress of burn-out;
- als je meer wilt weten over leidinggeven aan hoogbegaafde mensen en de specifieke vragen die je kunt tegenkomen. Neem contact op met Priorities.
Ik vertel er graag meer over en bespreek je vragen graag tijdens een kennismakingsgesprek of bij Executive coaching van Priorities.
Soms ervaren hoogbegaafden op het werk zelfs méér problemen dan anderen, bijvoorbeeld omdat ze zich vervelen of te weinig aansluiting ervaren in hun werk en werkomgeving. Het is zaak dit op te lossen. Dit is mogelijk in het Priorities at Work Programme dat door werkgevers vergoed wordt.
Ook is het belangrijk zicht te krijgen op de voor jou belangrijkste Werkwaarden tijdens een (individuele) masterclass Targets en Werkwaarden Tijdens deze masterclass behandelen we het nieuwste wetenschappelijk onderzoek, kennis uit congressen en boeken over hoogbegaafdheid. Goede implementatie van best practices in je werk is belangrijk.
Als executive coach werk ik met state of the art kennis en praktijkervaring over hoogbegaafdheid in het werk. Meer weten? Lees hier meer over executive coaching van Priorities of neem direct contact op.
Sandra Kruijt
Bronnen hoogbegaafdheid en werk:
van Casteren, P., Meerman, J., Brouwers, E. et al. How can wellbeing at work and sustainable employability of gifted workers be enhanced? A qualitative study from a capability approach perspective. BMC Public Health 21, 392 (2021). https://doi.org/10.1186/s12889-021-10413-8
Gaby Reijseger, Maria C. W. Peeters, Toon W. Taris – Werkbeleving onder hoogbegaafde werkers (Universiteit Utrecht, 2012 en 2013)
Ongeleide projectielen op koers, Nauta N. en Ronner, S.
(Deze post verscheen is gepubliceerd in 2014 en voor het laatst bijgewerkt in april 2025)
Meer lezen over executive coaching bij hoogbegaafdheid?
